پماد/ ژل ترتینوئین (Tretinoin)/ موارد مصرف پماد (Tretinoin)/ موارد منع مصرف ترتینوئین

ترتینوئین دارویی است موضعی که برای برخی عوارض پوستی نظیر آکنه یا لوسمی پرومیلوسیتیک حاد (نوعی سرطان‌ پوستی) مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو در حقیقت نوعی ویتامین مصنوعی است که به کاهش تولید چربی پوست و بازسازی بافت پوست کمک می‌کند. با توجه به نقش مهمی که ترتینوئین در بهداشت پوست ایفا می‌نماید و نیز عوارض جانبی نسبتاً متعددی که ممکن است به همراه داشته باشد، سعی کرده‌ایم تا در این مقاله در رابطه با انواع و اشکال دارویی، موارد و طریقه مصرف، موارد احتیاطی و عوارض احتمالی و غیره اطلاعاتی بدست دهیم

اشکال دارویی

ترتینوئین موضعی عمدتاً در چهار شکل کرم، ژل، محلول و لوسیون تولید می‌گردد. جدول زیر برخی ویژگیهای این دارو را ارائه کرده است:

شکل دارویی	نام تجاری	دوز
کرم موضعی	رنووا (Renova)	۰.۰۲%
کرم موضعی	رتین- آ (Retin-A) آویتا (Avita)	۰.۰۲۵%
کرم موضعی	رتین- آ (Retin-A) رنووا (Renova) رفیسا (Refissa)	۰.۰۵%
کرم موضعی	رتین – آ – میکروپامپ (Retin-A Micro Pump)	۰.۰۶%
کرم موضعی	رتین- آ (Retin-A)	۰.۱%
ژل موضعی	رتین- آ (Retin-A)	۰.۰۱%
ژل موضعی	رتین- آ (Retin-A) آویتا (Avita)	۰.۰۲۵%
ژل موضعی	رتین – آ – میکرو (Retin-A Micro)	۰.۰۴%
ژل موضعی	آترالین	۰.۰۵%
ژل موضعی	رتین – آ – میکرو (Retin-A Micro)	۰.۰۸%
ژل موضعی	رتین – آ – میکرو (Retin-A Micro)	۰.۱%
محلول موضعی	رتین- آ (Retin-A)	۰.۰۵%
لوسیون موضعی	آلترنو (Altreno)	۰.۰۵%

موارد مصرف پماد ترتینوئین

ترتینوئین برای درمان لوسمی پرومیلوسیتیک حاد (APL؛ نوعی سرطان که در آن سلول‌های خونی نابالغ زیادی در خون و مغز استخوان ایجاد می‌شوند) در افرادی که سایر انواع شیمی-‌درمانی روی آنها موثر واقع نشده و یا ابتدا بهبود یافته و سپس در اثر استفاده از داروهای دیگر، وضعیتشان وخیم شده، مورد استفاده قرار می‌گیرد. ترتینوئین برای ایجاد بهبودی (کاهش یا ناپدید شدن علائم و نشانه های سرطان) استفاده می شود، اما سایر داروها باید پس از درمان با ترتینوئین برای جلوگیری از بازگشت سرطان استفاده شوند. علاوه بر موارد فوق، این دارو دارای مصارف بهداشتی نیز می‌باشد که موارد زیر برخی از مهمترین آنها را شامل می‌گردد:

 

آکنه:

 ترتینوئین برای درمان آکنه موثر است. این دارو می‌تواند تعداد و شدت جوش‌های ناشی از آکنه را کاهش داده و باعث بهبودی سریع محل جوش‌هایی شود که ایجاد شده‌اند.

چین و چروک سطحی:

 برای درمان چین و چروک‌های سطحی و خطوط ظریف روی پوست، از کرم ترتینوئین می‌توان استفاده کرد. در این حالت، ترتینوئین بعنوان یک داروی کمکی در کنار سایر روشهای مراقبت پوستی و ضد آفتاب‌ها مورد استفاده واقع می‌شود.

پیری پوست:

 افرادی که بیشتر در معرض نور آفتاب قرار می‌گیرند، زودتر دچار پیرشدگی پوستی می‌شوند. مصرف پماد ترتینوئین به همراه داروهای دیگر می‌تواند تا حد قابل توجهی به بهبود و طراوت پوست این افراد کمک نماید.

آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر Tretinoin

آثار فارماکولوژیک: ترتینوئین در دسته‌ای از داروها به نام رتینوئیدها قرار دارد که از طریق کند کردن یا توقف رشد سلول‌های سرطانی با ایجاد سلول‌های خونی نابالغ و تبدیلشان به سلول‌های خونی بالغ یا طبیعی، عمل می‌کند.

ترتینوئین مشتقی از ویتامین A است که باعث تولید، تکثیر و تمایز سلولی می‌شود. هنگامی که ترتینوئین بصورت موضعی استفاده می‌شود، گردش سلول‌های اپیدرمی و تولید کلاژن را تنظیم می‌کند. همچنین مانع از بین رفتن کلاژن می‌شود، التهاب را کاهش می‌دهد و القای ماتریکس متالوپروتئیناز (آنزیم‌هایی که کلاژن و فیبرهای الاستیک را مختل می‌کنند) را مسدود می‌کند.

مکانیسم اثر: ترتینوئین متعلق به دسته‌ای از داروها به نام رتینوئیدها است که از طریق تاثیر بر رشد سلول‌های پوستی عمل می‌کند. این دارو تشکیل میکروکومدو را مهار می‌کند. انسجام کراتینوسیت‌ها را در فولیکول‌های چربی کاهش می‌دهد و همین مساله امکان حذف یا کاهش چربی‌ها را فراهم می‌کند. دارای خواص ضد التهابی است.

طریقه مصرف پماد ترتینوئین

با توجه به اینکه ترتینوئین دارای دوزهای مختلف با اثرگذاری‌های متفاوت و نیز تداخلات دارویی و عوارض جانبی ناخواسته‌ای است، لذا حتماً باید زیر نظر یک پزشک نسبت به استفاده از این دارو اقدام نمائید. قبل از استفاده از این دارو ابتدا دست‌های خود را بشویید. همچنین پوست آسیب دیده را هم با یک شوینده ملایم یا فقط با آب به آرامی شسته و خشک نمائید. به مدت ۲۰ الی ۳۰ دقیقه صبر کرده و سپس مقدار کمی از دارو را بصورت لایه ای نازک در محل عارضه بمالید.

توجه داشته باشید که این دارو فقط برای پوست  فورموله شده و لذا از استعمال آن روی ناحیه لب داخلی یا داخل بینی و یا دهان خودداری نمائید. همچنین این دارو را روی نواحی بریده یا زخمی شده، خراش یافته، آفتاب سوخته یا مبتلا به اگزمای پوست استفاده نکنید. این دارو در چشم و اطراف چشم هم نباید استعمال شود. چنانچه بطور اتفاقی دارو وارد چشم یا نواحی دهان و بینی شد، با مقدار زیادی آب، اقدام به شستشوی چشم، دهان یا بینی نمائید.

مقدار مصرف Tretinoin

مقدار و شرایط مصرف ترتینوئین را پزشک متخصص پوست با توجه به نوع و شدت عارضه مشخص خواهد کرد. اما بطور متعارف، مقداری به اندازه یک نخود از کرم را در کف دستتان بریزید و به همان میزان هم کرم مرطوب‌کننده‌ یا ضد چروکی که پزشکتان تجویز کردهف اضافه نمائید و با هم مخلوط کنید و به شرحی که قبلاً گفته شد، روی پوستتان استعمال نمائید. در اوایل سعی کنید تا هر ۳ شب یکبار ترتینوئین را استفاده کنید تا در صورت بروز عوارض احتمالی، آثار این عوارض شدید نباشد.

اگر در این مدت مواردی از حساسیت (قرمزی پوست، خارش و …) مشاهده نشد، مصرف خود را به ۱ شب در میان تقلیل دهید و مجدداً درصورت عدم مشاهده عوارض جانبی، مصرف آنرا بصورت شبانه و به همان ترتیبی که پزشکتان تعیین نموده است ادامه دهید. معمولاً پس از ۳ ماه مصرف ترتینوئین، چنانچه هیچگونه عوارضی بدنبال نداشت، پزشک نسبت به تجویز ترتینوئین با دوز بالاتر اقدام می‌نماید.

زمان مصرف پماد ترتینوئین

این دارو معمولاً روزی ۱ بار و ترجیحاً قبل از خواب مورد استفاده قرار می‌گیرد.

موارد احتیاط

• پیش از اینکه اقدام به استفاده از ترتینوئین نمائید، اگر هرگونه حساسیتی به این دارو  یا داروهای مرتبط با ویتامین A (سایر رتینوئیدها مانند ایزوترتینوئین) دارید، مراتب را با پزشک خود در میان بگذراید. ترتینوئین حاوی مواد غیر فعالی از قبیل پروتئین ماهی است که می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک یا مشکلات دیگر شود. ضمناً اگر دارای مشکلات پوستی همچون اگزما هستید، حتماً قبل از مصرف ترتینوئین با پزشک خود مشورت کنید. این دارو ممکن است پوست شما را نسبت به نور خورشید حساس‌تر کند.
• بنابراین سعی کنید تا کمتر در معرض نور آفتاب قرار بگیرید و حتماً از ضدآفتابی که پزشکتان تجویز می‌نماید استفاده کنید. علاوه بر این، از اتاق‌های برنزه کننده و لامپ‌های آفتابی پرهیز کنید. آب و هوای شدید و نامناسب مانند باد یا سرمای شدید نیز ممکن است پوست شما را پس از استفاده از ترتینوئین تحریک نماید. در بیرون از منزل از لباس‌های محافظ استفاده کنید. اگر دچار آفتاب سوختگی یا تاول و قرمزی پوست شدید، فوراً مراتب را به پزشک خود اطلاع دهید. قبل از استفاده از ترتینوئین صبر کنید تا پوست شما به طور کامل پس از آفتاب سوختگی بهبود یابد.
• هنگام استفاده از این محصول از الکترولیز، اپیلاسیون و مواد موبر شیمیایی برای رفع موهای زائد در نواحی تحت درمان خودداری کنید. اگر اخیراً از محصولات حاوی گوگرد، رزورسینول یا اسید سالیسیلیک استفاده کرده‌اید، ترتینوئین را با احتیاط استفاده کنید. قبل از استفاده از ترتینوئین صبر کنید تا اثرات چنین محصولاتی بر روی پوست کاهش یابد.

هشدار در مورد پماد ترتینوئین برای زنان:

ترتینوئین نباید در دوره بارداری مصرف شود زیرا به احتمال زیاد سبب تولد نوزادی با نقایص مادرزادی خواهد گردید. در دوران مصرف ترتینوئین، به هیچ عنوان نباید بارداری اتفاق بیفتد. بنابراین، بمنظور پیشگیری از هر گونه خطر احتمالی، موارد زیر را بدقت کنترل و مدیریت نمائید:

1. اگر مشکل بارداری دارید(ناباروری هستید)، در دوران درمان با ترتینوئین ریسک نکرده و حتماً از دو نوع روش پیشگیری از بارداری بطور همزمان استفاده کنید و پیشگیری را حتی تا یکماه پس از اتمام دوره درمانی با ترتینوئین هم ادامه دهید.
2. اگر یائسه هستید، باز هم ریسک نکرده و از دو نوع روش پیشگیری از بارداری بطور همزمان استفاده کنید و پیشگیری را مانند مورد قبلی تا یکماه پس از اتمام دوره درمانی ادامه دهید.
3. اگر قصد دارید از قرص‌های ضد بارداری در حین مصرف ترتینوئین استفاده کنید، نام قرصی که استفاده می‌کنید را به پزشک خود بگویید. زیرا قرص‌های ضد بارداری خوراکی (قرص‌ها) پروژستین میکرو دوز شده (یعنی “مینی قرص”) ممکن است برای افرادی که ترتینوئین مصرف می‌کنند، روش موثری برای پیشگیری از بارداری نباشند.
4. یکهفته قبل از شروع مصرف ترتینوئین باید تست بارداری داده و نتیجه منفی باشد. همچنین در طول درمان نیز باید تست بارداری انجام دهید.

دیگر موارد احتیاط

با توجه به خطرات احتمالی متنوع و متعدد این دارو، پیش از مصرف ترتینوئین به پزشک خود اطلاع دهید که چه داروهای تجویزی یا بدون نسخه‌ای اعم از ویتامین ها، مکمل‌های غذایی و محصولات گیاهی را مصرف می کنید یا قصد دارید تا مصرف کنید. چنانچه یکی از داروهای زیر را مصرف می‌کنید، پیش از مصرف ترتینوئین حتماً موضوع را به پزشک خودتان اطلاع دهید:

• اسید آمینوکاپروئیک (آمیکار)، برخی از مسدود کننده‌های کانال کلسیم مانند دیلتیازم (کاردیزم، دیلاکور، تیازاک، و غیره) و وراپامیل (کالان، کاورا، ایزوپتین، ورلان). سایمتیدین (تاگامت)؛ سیکلوسپورین (نئورال، جنگراف، سندیمیون)؛ اریترومایسین، هیدروکسی اوره (دروکسیا)؛ کتوکونازول (نیزورال)؛ پنتوباربیتال؛ فنوباربیتال؛ ریفامپین (ریفادین، ریماکتاین)، استروئیدهای خوراکی مانند دگزامتازون (دیکاردون، دیگزون)، متیل پردنیزولون (مدرول) و پردنیزون (دلتازون). آنتی بیوتیک‌های تتراسایکلین مانند دمکلوسیکلین (دکلومایسین)، داکسی سایکلین (مونودوکس، ویبرامایسین، سایرین)، مینوسیکلین (مینوسین)، اکسی تتراسایکلین (ترامایسین) و تتراسایکلین (سومایسین، تترکس، و غیره). ترانکسامیک اسید (سایکلوکاپرون) و ویتامین A.

این داروها ممکن است با ترتینوئین تداخل داشته باشند.

موارد منع مصرف ترتینوئین

بطور کلی داروی موضعی Tretinoin در موارد زیر بهتر است که استفاده نگردد:

• بارداری
• آفتاب سوختگی شدید
• حساسیت پوستی
• داشتن عفونت، عارضه پوستی یا زخم روی پوست

همچنین پماد ترتینوئین نباید به همراه داروهای زیر استفاده شود:

• تیازیدها (برای درمان فشار خون بالا)
• تتراسایکلین ها، فلوروکینولون ها، سولفونامیدها (برای درمان عفونت)
• فنوتیازین ها (برای درمان مشکلات عاطفی جدی)

 

عوارض جانبی کرم ترتینوئین (Tretinoin)

بسیاری از داروهای شیمیایی احتمالاً دارای عوارض جانبی هستند. Tretinoin نیز از جمله داروهایی است که غالباً عوارض جدی در پی ندارد اما با اینحال ممکن است بلافاصله پس از استفاده، باعث گرما یا سوزش شود. در یک بازه زمانی نسبتاً بیشتر (طی ۲ تا ۴ هفته اول مصرف)، استفاده از این دارو می‌تواند منجر به قرمزی پوست، خشکی، خارش، پوسته پوسته شدن، سوزش خفیف یا بدتر شدن آکنه گردد. البته شایان ذکر است که این اثرات معمولاً با ادامه استفاده کاهش می‌یابند. در صورتیکه این عوارض پس از ۴ هفته برطرف نشدند، باید مراتب را با پزشک در میان بگذارید.

عوارض جدی: همانگونه که پیشتر هم گفته شد، Tretinoin معمولاً عوارض جدی به همراه ندارد. اما با اینحال ممکن است در موارد نادری مواجه با برخی عوارض جدی گردیم. در صورت مشاهده هریک از موارد زیر، دارو را قطع و بلافاصله به پزشک خود اطلاع دهید:

• تاول
• تورم شدید پوست
• تغییر رنگ پوست
• بثورات پوستی
• تورم یا خارش زیاد پوستی بویژه در نواحی زبان و گلو
• سرگیجه شدید
• مشکلات تنفسی
• سردرد
• حالت تهوع
• استفراغ
• تاری یا دوبینی، یا سایر مشکلات بینایی
• کبودی یا خونریزی غیر معمول
• استفراغ خونی یا شبیه تفاله قهوه
• مدفوع قرمز روشن یا سیاه و قیری رنگ
• ضربان قلب نامنظم
• از دست دادن شنوایی
• خون ریزی
• عفونت‌ها

علاوه بر موارد مذکور، Tretinoin ممکن است سطح کلسترول و سایر چربی‌های خون را افزایش و عملکرد طبیعی کبد را تحت تاثیر قرار دهد.

تداخل دارویی پماد ترتینوئین

کرم Tretinoin به احتمال زیاد دارای تداخلاتی بصورت زیر می‌باشد:

 تداخل غذائی: غذاهایی با کلسترول بالا (هیپرلیپوپروتئینمی، هیپرتری گلیسیریدمی، سیتوسترولمی)

تداخل بیماری: اختلال عملکرد کبدی و هیپرلیپیدمی

تداخل دارویی: ترتینوئین احتمالاً با مواد دارویی زیر تداخل داشته باشد:

• بنزوئیل پراکسید
• داروهایی که حساسیت پوست را به نور خورشید افزایش می دهند (مانند ایزوترتینوئین، سولفامتوکسازول، تری متوپریم، مینوسیکلین، سیپروفلوکساسین)
• صابون ها و پاک کننده‌های دارویی یا ساینده‌ها

مصرف ترتینوئین (Tretinoin) در دوران بارداری و شیردهی

در دوره بارداری: هر بارداری با احتمال ۳ تا ۵ درصد ابتلا به نقص مادرزادی (ریسک پس‌زمینه‌ای) شروع می‌شود. برخی از مطالعات سعی کرده‌اند تا رابطه استفاده از ترتینوئین موضعی و آسیب‌های مادرزادی برای نوزادان را بررسی نمایند اما دلایل محکمی در این زمینه پیدا نکرده‌اند. اما گزارش‌هایی مبنی بر تولد نوزادانی با نقص مادرزادی پس از استفاده مادران از ترتینوئین بر روی پوست خود در دوران بارداری ارائه شده است.

با اینکه معمولاً چند گزارش به تنهایی نمی‌تواند موجب نگرانی در این زمینه باشد، اما نقایص مادرزادی گزارش شده در این موارد بسیار شبیه نقایص مادرزادی نوزادانی است که مادران در دوران بارداری در معرض ایزوترتینوئین قرار گرفته‌اند. از آنجائیکه ترتینوئین و ایزوترتینوئین با هم مشابهت زیادی دارند، لذا ممکن است این دو دارو به همان شیوه روی کودک تأثیر بگذارند. بنابراین توصیه می‌شود که جهت احتیاط از Tretinoin در دوران بارداری استفاده نشود.

در دوره شیردهی: استفاده از Tretinoin در دوران شیردهی مورد مطالعه قرار نگرفته است. با این حال، هنگامی که روی پوست شما استفاده می شود، ترتینوئین بسیار کمی وارد بدن شما می شود و بنابراین مقدار آن در شیر مادر احتمالاً کم خواهد بود. مطمئن شوید که با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی خود در مورد تمام سوالات شیردهی خود صحبت کنید

شرایط نگهداری Tretinoin

این دارو را در محفظه و بسته یندی خود قرار داده و دور از دسترس کودکان نگهداری کنید. آن را در دمای اتاق به دور از گرما و رطوبت اضافی نگهداری کنید (نه در حمام).

جمع‌بندی در مورد پماد/ ژل ترتینوئین (Tretinoin)

صحبت در مورد Tretinoin به عنوان دارویی برای بهداشت و درمان پوست، در حقیقت یکی از موضوعات مهم در زمینه بهداشت و سلامتی پوست است. همان طور که در این مقاله از گفتیم، ترتینوئین در واقع یک ترکیب شیمیایی از ویتامین A است که در صنعت داروسازی برای درمان برخی بیماری‌های پوستی (سرطان پوستی، آکنه و …) و کاهش چربی پوست و بازسازی بافت آن، رفع چین و چروک‌ها و لک‌های پوستی کمک شایان توجهی می‌نماید. اغلب از ترتینوئین بعنوان یک لایه‌بردار نام می‌برند.

این ویتامین مصنوعی بی‌شک تاثیر مهمی در جوان‌سازی و رفع برخی بیماری‌های پوستی برجای می‌گذارد. اما نکته‌ای که باید بدان توجه ویژه‌ای قائل شد این است که ترتینوئین به مانند هر داروی شیمیایی دیگر می‌تواند توام با عوارضی جدی گردد. به همین دلیل، اکیداً توصیه می‌شود که این دارو زیر نظر پزشک متخصص پوست مورد استفاده قرار گیرد تا آثار مثبت آن تحت تاثیر پیامدهای ناخواسته جانبی از بین نرود.

منبع سایت: Medscape